QUY ĐỊNH VỀ KHỞI TỐ VỤ ÁN HÌNH SỰ THEO YÊU CẦU CỦA NGƯỜI BỊ HẠI

Khởi tố vụ án hình sự theo yêu cầu của người bị hại là một chế định đặc thù, thể hiện sự tôn trọng quyền tự định đoạt đối với một số loại tội phạm cụ thể, thường là các tội phạm có tính chất xâm phạm cá nhân, danh dự hoặc nhân phẩm ở mức độ nhất định. Chế định này được quy định tại Điều 155 Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2021).

“Điều 155. Khởi tố vụ án hình sự theo yêu cầu của bị hại

1. Chỉ được khởi tố vụ án hình sự về tội phạm quy định tại khoản 1 các điều 134, 135, 136, 138, 139, 141, 143, 155 và 156 của Bộ luật Hình sự khi có yêu cầu của bị hại hoặc người đại diện của bị hại là người dưới 18 tuổi, người có nhược điểm về tâm thần hoặc thể chất hoặc đã chết.

2. Trường hợp người đã yêu cầu khởi tố rút yêu cầu thì vụ án phải được đình chỉ, trừ trường hợp có căn cứ xác định người đã yêu cầu rút yêu cầu khởi tố trái với ý muốn của họ do bị ép buộc, cưỡng bức thì tuy người đã yêu cầu khởi tố rút yêu cầu, Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án vẫn tiếp tục tiến hành tố tụng đối với vụ án.

3. Bị hại hoặc người đại diện của bị hại đã rút yêu cầu khởi tố thì không có quyền yêu cầu lại, trừ trường hợp rút yêu cầu do bị ép buộc, cưỡng bức”.

Quy định về khởi tố vụ án hình sự theo yêu cầu của người bị hại

1. Trường hợp áp dụng (Điều 155, Khoản 1 BLTTHS)

Chế định này chỉ áp dụng đối với các tội phạm được liệt kê cụ thể trong Bộ luật Hình sự (BLHS) mà người bị hại hoặc người đại diện của họ có quyền yêu cầu cơ quan có thẩm quyền khởi tố. Các tội này thường có tính chất nghiêm trọng không cao và việc xử lý phụ thuộc vào ý chí của người bị hại.

2. Điều kiện để khởi tố/không khởi tố (Điều 155 BLTTHS)

Để một vụ án thuộc trường hợp trên được khởi tố, cần tuân thủ các điều kiện sau:

- Yêu cầu khởi tố:

Chủ thể có quyền: Phải là người bị hại (người trực tiếp bị thiệt hại về thể chất, tinh thần, tài sản) hoặc người đại diện hợp pháp của người bị hại (trường hợp người bị hại là người dưới 18 tuổi, người có nhược điểm về tâm thần hoặc thể chất, hoặc đã chết).

 Hình thức yêu cầu: Yêu cầu phải được thể hiện bằng văn bản hoặc bằng lời nói với Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát.

- Nguyên tắc bắt buộc có yêu cầu:

Cơ quan có thẩm quyền chỉ được khởi tố vụ án khi có yêu cầu của người bị hại hoặc người đại diện của họ.

Trường hợp không có yêu cầu, cơ quan có thẩm quyền không được phép khởi tố vụ án, ngay cả khi có đầy đủ căn cứ xác định tội phạm đã xảy ra.

3. Hậu quả pháp lý (Điều 155, Khoản 2, 3 BLTTHS)

Hậu quả pháp lý phát sinh từ việc khởi tố theo yêu cầu của người bị hại là điểm khác biệt cốt lõi của chế định này so với các vụ án hình sự thông thường.

• Rút yêu cầu khởi tố (Khoản 2)

Thời điểm rút: Người bị hại có quyền rút yêu cầu khởi tố bất cứ lúc nào, kể cả khi vụ án đang trong giai đoạn điều tra, truy tố hoặc xét xử sơ thẩm.

Hậu quả: Nếu họ rút yêu cầu, cơ quan có thẩm quyền phải ra quyết định đình chỉ vụ án. Trong trường hợp rút yêu cầu tại phiên tòa, Hội đồng xét xử phải ra quyết định đình chỉ vụ án đối với bị cáo.

 - Hạn chế quyền rút yêu cầu (Khoản 3)

Nguyên tắc hạn chế: Nếu yêu cầu khởi tố đã được rút, người bị hại không được quyền yêu cầu khởi tố lại, trừ khi việc rút yêu cầu do bị ép buộc, đe dọa.

Mục đích: Nhằm bảo đảm tính nghiêm minh, ổn định của quá trình tố tụng và tránh việc lạm dụng hoặc kéo dài thủ tục tố tụng.

Tóm lại:

Chế định Khởi tố theo yêu cầu người bị hại vừa bảo vệ quyền tự định đoạt của công dân, vừa cân bằng với lợi ích xã hội.

Nó cho phép người bị hại tự quyết định việc có đưa vụ việc ra pháp luật hay không, đặc biệt hữu ích trong các vụ án liên quan đến danh dự, nhân phẩm, hoặc các mối quan hệ gia đình, nơi việc xét xử công khai có thể gây tổn hại thêm.

Tuy nhiên, việc giới hạn danh mục tội phạm áp dụng và quy định không được khởi tố lại (trừ trường hợp bị ép buộc) bảo đảm rằng những tội phạm nghiêm trọng hơn vẫn được Nhà nước chủ động xử lý để duy trì trật tự xã hội./.

================

CÔNG TY LUẬT TNHH VIETLINK

📌 Trụ sở: P203 tòa nhà Giảng Võ Lake View D10, Phường Giảng Võ, Thành phố Hà Nội

📌 Chi nhánh tại TP.HCM: 602, Lầu 6, tòa nhà số 60 đường Nguyễn Văn Thủ, phường Đakao, quận 1, Thành phố Hồ Chí Minh

📞 Tổng đài tư vấn trực tiếp 24/7: 0982 384 485/ 0983.509.365

📩 Email: hanoi@vietlinklaw.com 

🌐 Website: https://vietlinklaw.vn 

🔗 LinkedIn: Vietlink Law Firm

📸 Instagram: vietlink.lawfirm

📘 Facebook: Công ty Luật Vietlink