Thừa kế thế vị và thực tiễn tranh chấp
- Luật sư LÊ VĂN THIÊN
- 24 thg 9
- 4 phút đọc
1. Thừa kế thế vị là gì
Thừa kế thế vị là một chế định đặc biệt trong pháp luật dân sự, nhằm bảo đảm quyền lợi của những người thân của người để lại di sản khi họ mất quyền thừa kế do đã qua đời trước hoặc cùng thời điểm với người để lại di sản.
Theo Điều 652 Bộ luật Dân sự 2015, thừa kế thế vị được hiểu là:"Trường hợp con của người để lại di sản chết trước hoặc cùng thời điểm với người để lại di sản thì cháu được hưởng phần di sản mà cha hoặc mẹ của cháu được hưởng nếu còn sống. Nếu cháu cũng chết trước hoặc cùng thời điểm với người để lại di sản thì chắt được hưởng phần di sản mà cha hoặc mẹ của chắt được hưởng nếu còn sống”.
Như vậy, thừa kế thế vị là cơ chế cho phép cháu, chắt được “thế vị” cha/mẹ (hoặc ông/bà) mình để nhận phần di sản mà họ đáng ra được hưởng.
2. Điều kiện để phát sinh Thừa kế thế vị
Chế định thừa kế thế vị chỉ áp dụng khi thỏa mãn các điều kiện sau:
Khi người để lại di sản chết tại thời điểm mở thừa kế.
Khi người được thừa kế trực tiếp (cha/mẹ của cháu) chết trước hoặc chết cùng thời điểm với người để lại di sản.
Khi người thừa kế thế vị (cháu, chắt) còn sống vào thời điểm mở thừa kế.
Và thừa kế thế vị chỉ áp dụng cho thừa kế theo pháp luật, không áp dụng cho thừa kế theo di chúc trừ khi di chúc có quy định.
3. Thứ tự hưởng Di sản trong Thừa kế thế vị
Khi áp dụng thừa kế thế vị, phần di sản được xác định như sau:
Cháu sẽ được hưởng phần di sản mà cha hoặc mẹ cháu được hưởng nếu còn sống, chia đều cho các cháu cùng hàng.
Nếu cháu cũng đã mất, chắt sẽ được hưởng phần di sản mà cha hoặc mẹ chắt được hưởng (nếu còn sống).
Thừa kế thế vị chỉ xảy ra trong cùng một hàng thừa kế, không áp dụng khi hàng thừa kế đã hết.
4. Những vấn đề thực tiễn tranh chấp
Mặc dù quy định pháp luật về thừa kế thế vị đã rõ ràng nhưng trong thực tế tranh chấp về thừa kế thế vị xảy ra khá phổ biến. Một số tình huống điển hình:
(1) Tranh chấp về xác định quan hệ huyết thống
Khi cháu/chắt yêu cầu hưởng thừa kế thế vị, những người thừa kế khác có thể phản đối quan hệ cha-con/mẹ-con, yêu cầu giám định ADN.
Tranh chấp thường phức tạp khi không có giấy tờ chứng minh hoặc người yêu cầu giám định đã mất.
(2) Tranh chấp về thời điểm chết
Nếu cha/mẹ của người thừa kế chết sau thời điểm mở thừa kế, sẽ không áp dụng thế vị.
Tranh chấp xảy ra khi thời điểm chết của người để lại di sản và người thừa kế trực tiếp rất gần nhau (ví dụ: chết cùng ngày, tai nạn chung), khó xác định ai chết trước.
Trường hợp này tòa án phải căn cứ vào hồ sơ y tế, giấy chứng tử, thậm chí giám định pháp y.
(3) Tranh chấp về việc từ chối nhận di sản
Nếu cha/mẹ của cháu/chắt còn sống nhưng từ chối nhận di sản, thì không phát sinh thừa kế thế vị cho cháu/chắt.
Nhiều vụ việc cháu/chắt vẫn yêu cầu chia, dẫn đến tranh chấp kéo dài.
(4) Xung đột giữa thừa kế theo di chúc và thừa kế thế vị
Nếu người để lại di sản có di chúc chỉ định người hưởng, nhưng người đó đã chết trước, và di chúc không nói rõ về phần của con cháu người đó, thì thường phát sinh tranh cãi giữa những người thừa kế về việc có áp dụng thừa kế thế vị hay không.
Pháp luật chỉ cho áp dụng khi di chúc không có quy định khác hoặc di chúc vô hiệu.
(5) Tranh chấp về phạm vi di sản
Trước khi chia thừa kế thế vị, các bên phải xác định tài sản nào là di sản.
Thường tranh chấp về tài sản chung vợ chồng, đất chưa có sổ đỏ, hoặc tài sản đã tặng cho ai đó nhưng chưa sang tên.
5. Hướng Giải Quyết Tranh Chấp
Thu thập chứng cứ đầy đủ: giấy khai sinh, chứng tử, sổ hộ khẩu, giấy tờ chứng minh quyền sở hữu tài sản.
Hòa giải trong gia đình để giảm xung đột, tránh kiện tụng.
Nếu không hòa giải được, có thể yêu cầu Tòa án giải quyết theo thủ tục chia thừa kế, yêu cầu xác định quan hệ huyết thống hoặc yêu cầu công nhận thời điểm chết.
6. Ý nghĩa của Thừa kế thế vị
Bảo vệ quyền lợi của thế hệ sau trong gia đình.
Đảm bảo công bằng, tránh việc cháu/chắt mất quyền hưởng di sản chỉ vì cha mẹ đã mất trước.
Góp phần duy trì sự gắn kết gia đình, phân chia di sản hợp lý.
Với ý nghĩa và tính phức tạp thực tiễn của Thừa kế thế vị đòi hỏi mọi người cần hiểu đúng, hiểu đủ, hiểu rõ về chế định này nhằm hạn chế rủi ro pháp lý và có giải pháp phù hợp nhằm hạn chế những tranh chấp pháp lý kéo dài, khó giải quyết và để lại hậu quả khó lường. Đồng thời rất cần tham vấn và trợ giúp của chuyên gia pháp lý về lĩnh vực này.
Luật sư Lê Văn Thiên
================
CÔNG TY LUẬT TNHH VIETLINK
📌 Trụ sở: P203 tòa nhà Giảng Võ Lake View, D10 Giảng Võ, phường Giảng Võ, Thành phố Hà Nội
📌 Chi nhánh tại TP.HCM: 602, Lầu 6, tòa nhà số 60 đường Nguyễn Văn Thủ, phường Tân Định, Thành phố Hồ Chí Minh
📞 Tổng đài tư vấn trực tiếp 24/7: 0982 384 485/ 0983.509.365
📩 Email: hanoi@vietlinklaw.com
🌐 Website: https://vietlinklaw.vn
🔗 LinkedIn: Vietlink Law Firm
📸 Instagram: vietlink.lawfirm
📘 Facebook: Công ty Luật Vietlink
